RUHSAL TRAVMA SONRASI ÇOCUKLARA YARDIM İÇİN İPUÇLARI
- Çocuklar yaşadıkları travmalar sonrasında olanlarla ilgili kafa karışıklığı yaşayabilirler.
Bu yüzden çocuğunuza onun hazır olduğu ve istediği bir zamanda olanları açıklayın. Bu açıklamayı yaparken çocuğunuzu korkutacak ayrıntılardan kaçının. Çocuğunuzun kafasında herhangi bir yanlış bilgi varsa bunu düzeltin.
Çocukların her sorusuna sabırla cevap verin ve ihtiyaç duyduğu sıklıkta güvende olduğunu hatırlatın.
Onlara mutlaka bir sonraki aşama hakkında bilgi verin. Okulla veya yaşadığı yerle ilgili bir değişiklik yapılması gerekiyorsa çocuğu bilgilendirin.
- Çocukların travma sonrası, bir şekilde hatalı olduklarına ya da olanları değiştirebileceklerine dair düşünceleri olabilir. Bu düşünceler çocuklarda endişe yaratabilir ve endişelerini başkalarının önünde söylemeye tereddüt edebilirler.
Çocukların endişelerini dile getirmeleri için fırsatlar sunun. Yaşananların onun hatası olmadığını söyleyin ve onu rahatlatın.
"Bunun gibi bir felaketin ardından bir sürü çocuk ve yetişkin ‘Ben farklı ne yaptım da bu başıma geldi?’ ya da ‘Bir şeyler yapabilmeliydim.’ diye düşünebilirler. Bu onların hatalı olduğu anlamına gelmez. "
"Hatırla… İtfaiyeci, kimsenin Ali’yi kurtaramadığını söyledi ve bu senin hatan değildi."
- Çocuklar olayın tekrarlanmasından korkabilirler ve hatırlatıcılara tepki verebilirler.
Çocuğunuzu gözlemleyin ve farklı hatırlatıcıları (insanlar, yerler, kokular, sesler, günün saati vs) tespit etmesine ve olayla olay sonrası hatırlatıcılar arasındaki farkı anlamasına yardımcı olun.
"Yağmur yağdığı için sel aklıma geldi ama şu anda sel yok ve güvendeyiz."
Çocuğun yaşadığı travma bir doğal afetse ya da televizyon ekranlarında görebileceği büyüklükte bir olaysa korkuları tetiklenebileceği için mümkün olduğu kadar medyada görmesini engelleyin. İzlediğini görürseniz onunla birlikte oturun. Çocuğunuzdan haberlerde gördüklerini anlatmasını isteyin. Herhangi bir yanlış anlamayı düzeltin.
Oyun ve çizimlerinde olumlu problem çözmeyi cesaretlendirin.
"Neler olduğunu gösteren resimler çiziyorsun. Birçok çocuğun bunu yaptığını biliyor muydun?"
"Okulunuzu daha güvenli hale getirdiğin bir resim yapman çok iyi fikir."
- Çocuklar travma sonrası alışılmadık derecede agresif veya huzursuz davranışlar gösterebilirler.
Çocuğunuzla duyguları hakkında konuşun ve duyguları için çıkış olabilecek egzersizler ve eğlenceli aktiviteler yapmaya teşvik edin.
“O kapıyı çarpmak istemediğini biliyorum. Çok öfkeli hissetmek zor olabilir.”
“Yürüyüşe çıkmaya ne dersin? Bazen bedenimizi hareketlendirmek güçlü hissetmemize yardımcı olur.”
Çocuğunuza kendi duygularınızdan bahsetmek ve onunla duyguları hakkında konuşmak ona iyi gelebilir. Kendi duygularınız hakkında konuşurken çocuğunuzun endişesini artırmamak için mümkün olduğu kadar sakin kalmaya özen gösterin.
“Kaza olduğunda çok korktum. Bacağımın kırılmasına ve bir süre destekle yürüyecek olmama üzüldüm. Benim incindiğimi görmenin senin için de üzücü olduğunun farkındayım. Ama bacağım alçıya alındığından beri kendimi iyi hissediyorum ve hızla iyileşeceğimi biliyorum.”
- Çocuğunuzun somatik belirtileri yani nedensiz gibi görünen karın ağrıları, baş ağrıları, kas ağrıları, mide bulantıları olabilir.
Öncelikle bu şikayetlerin tıbbi bir nedeni olup olmadığını anlamak gerekir. Tıbbi bir nedeni yoksa çocuğunuza bunların normal tepkiler olduğunu ve geçeceğini söyleyin. Şikayetlerin üzerinde çok fazla durmak şikayetleri daha da artırabilir. Bu yüzden gereğinden fazla üzerinde durmayın. Karnının ağrıdığını söylüyorsa ve bunun yaşadığı travmadan kaynaklandığını biliyorsanız ona;
“Karnının ağrısı geçene kadar burada oturmaya ne dersin? Daha iyi hissettiğinde bana haber ver. O zaman oyun oynayabiliriz.” diyebilirsiniz.
Çocuğunuzun iyi beslendiğinden, bol su içtiğinden ve yeterli derecede uyuyup egzersiz yaptığından emin olun.
- Çocuğunuz yaşadığı kötü olay sonrasında duygularıyla baş etmekte zorlanabilir.
Korkularını, kızgınlığını, hüznünü ifade etmesi için ona güvenli bir yer sağlayın. Çocuğunuzun ağlamasına veya üzülmesine izin verin, ondan cesur olmasını beklemeyin.
“Korkunç şeyler olduğunda insanlar, herkese kızgın olmak ya da üzgün olmak gibi güçlü duygular içine girerler. Kendini iyi hissedene kadar burada battaniye (ya da pelüş bir oyuncak, bebek) ile oturmak ister misin?”
-Uyku problemleri yaşayabilir. Kötü rüyalar görebilir, yalnız uyumaktan korkabilir ve ebeveynleriyle uyumayı isteyebilir.
Kötü rüyalar hakkında çocuğunuza bilgi verin. Kötü rüyaların normal olduğunu ve geçeceğini söyleyin. Çocuktan kötü rüyanın ayrıntısına girmesini istemeyin.
“Bu korkunç bir rüyaydı. İyi şeyler hayal edebilirsin. Sen uyuyana kadar sırtını ovacağım.”
Geçici uyku düzenlemeleri yapılabilir. Normal uyku alışkanlıklarına dönmesi için çocuğunuzla bir plan yapabilirsiniz.
“Birkaç gece bizim yatak odamızda uyuyabilirsin. Ondan sonra, sen uykuya dalmadan önce seninle beraber yatağında daha fazla vakit geçireceğiz. Eğer tekrar korkarsan bunun üzerine konuşabiliriz.”
Çocuğunuzun kendilerinin ve diğerlerinin güvenliğiyle ilgili endişeleri olabilir.
Onların endişelerini paylaşmalarına yardımcı olun ve onlara mutlaka gerçekçi bilgiler verin. Çocukların endişelerini yazıp içine atmaları için bir “endişe kutusu” oluşturabilirsiniz. Kutuya atılanları incelemek, problem çözmek ve endişelere cevap bulmak için zaman ayırın.
Başkaları adına yapıcı faaliyetleri teşvik edin ancak aşırı sorumluluk yüklemeyin. Çocukların anlamlı ve yaşlarına uygun projeleri belirlemesine yardımcı olun.
Kaynak; National Child Traumatic Stress Network
www.nctsn.org